Prof. Dr. Barış Erdoğan – 1980’lerin dünyası Afrika’da yıkıcı kıtlık, nükleer savaş tehdidi, süratle yayılan AIDS salgını, yaygın cinsiyet ve ırk ayrımcılığı, sıcak savaşlar üzere bugün de tam olarak çözülemeyen problemlerle karşı karşıyaydı. Lakin bu global sıkıntılara karşı müzik sanayisi sessiz kalmadı. Sanatkarların kamusal duruşları, müzik kelamları konserler ve yardım aktiflikleri dünyanın dört bir yanında hem toplumları hem de siyasetçileri harekete geçirdi.
We Are The World
Live Aid (Canlı Yardım) konserleri ve Michael Jackson’ın öncülük ettiği “We Are The World” (Biz Dünyayız) müziğiyle dünyanın dikkati açlıkla uğraş eden Afrika’ya çevrildi. U2 kümesi ise o dönemde beyazların dışındaki tüm renklilere hiçbir hak tanımayan ırkçı Güney Afrika idaresini Silver and Gold (Gümüş ve Altın) müziğiyle yeriyordu. Madonna toplumsal cinsiyet normlarının sonlarını zorluyor, Katolik Kilisesi’ne savaş açıyordu. Bütün bunlar olurken alternatif heavy metal müziği ana akıma sokan kümelerden Metallica “One” (Bir) müziğiyle savaş aykırılığının bayraktarlığını üstleniyordu.
Bu devrin öne çıkan bir öbür özelliği ise MTV’nin yayın hayatına başlaması ve görüntü kliplerin yükselişi oldu. Bu klipler toplumsal bildirilerin tüm dünyaya yayılmasına imkan tanıdı. İnternetin, olmadığı o günlerde Türkiye’de gençler TRT’nin sunduğu sonlu yabancı müzik programlarıyla bu klipleri izliyor, kasetçilerde doldurttukları seçme müziklerle dünya müziğine ulaşmaya çalışıyorlardı. Fakat yabancı lisan bilenin son derece sonlu olduğu o günün Türkiye’sinde müziklerle iletilen bu iletilerin ne kadar anlaşıldığı farklı bir tartışma hususudur. Bugün 1980’li yıllara damgasını vuran birkaç sanatçı ve konser aracılığıyla tanınan müzik sanayisinin periyodun toplumsal ve siyasal olaylarına karşı tavrı ve farkındalık yaratma gücünü inceleyeceğiz.
‘Video, radyo yıldızını öldürdü’
MTV, 1981 yılında bir mekik fırlatma imgesiyle ve “Bayanlar ve baylar, rock and roll” anonsuyla televizyonculuk dünyasına girdi. Manidar halde yayın hayatına “Video Killed the Radio Star” (Video Radyo Yıldızını Öldürdü) müziğiyle başlayan MTV müzik sanayisi ve pop kültürüne ihtilal niteliğinde tesir yaptı. 1980’lerin başlarında müzik dünyası uzan çalarların, kasetlerin ve radyonun hakimiyeti altındaydı. Lakin evvel kablolu sonra uydudan 24 saat müzik yayını yapan MTV’nin gelişi, müziğin yalnızca işitsel bir tecrübe olmadığını tıpkı vakitte görsel bir şölen haline gelebileceğini de kanıtladı.
MTV yayına birinci başladığında yalnızca beyaz sanatkarlara yer vermesi tenkitlere neden oldu. Fakat Michael Jackson’ın bugünün parasıyla 1.5 milyon dolar bütçeli 14 dakikalık “Thriller” klibinin yayınlanmasıyla bu algı değişti. Ayrıyeten MTV, toplumsal iletileri genç izleyicilere ulaştırılma konusunda da kritik bir rol oynadı. Madonna’nın “Like a Prayer” (Bir Dua Gibi) yahut Michael Jackson’ın “Black or White” (Siyah ve Beyaz) üzere görüntüleri, dini özgürlük ve ırkçılık üzere mevzuları ele alarak izleyicilere kıymetli iletiler sundu. Süratle popülerlik kazanan kanal ABD’de ve memleketler arası alanda MTV Europe ve MTV Türkiye üzere bir dizi kardeş kanalı ortaya çıkardı. 1980’lerin bu öncü müzik kanalı ilerleyen yıllarda yüzlerce benzerinin doğmasına ilham kaynağı oldu.
Egolarınızı kapıda bırakın
Diana Ross, Stevie Wonder, Bruce Springsteen, Bob Dylan, Ray Charles ve Tina Turner üzere müziğin dev isimleri, Michael Jackson’ın davetine kayıtsız kalmayarak bu toplumsal sorumluluk projesinde yer aldı. Kayıt için beklenen sanatkarlara yazılı olarak iletmiş davetiyede “Egolarınızı kapıda bırakın” diye yazılmıştı. 1985’in mart ayında 5000 radyo istasyonunda tıpkı anda yayınlanarak piyasaya çıkan müzik, yalnızca birkaç gün içerisinde müzik listelerinde tepeye oturdu. Fakat asıl kıymetli olan “We Are the World”un milyonlarca dolarlık gelirinin direkt yardım tertiplerine aktarılmasıydı. Müziğin bildirisi netti: Birlikte, dünyadaki en büyük krizlere bile müdahale edebilir ve olumlu değişiklikler yapabiliriz. Lakin Jackson ve arkadaşlarının yaptığı hayırseverlik faaliyetine herkes olumlu da bakmamaktaydı. Hayır aktifliklerine ultra lüks arabalarıyla gelen sanatkarların imajlarını parlatmak için bu tip aktiflikleri kullandığı çokça lisana getirildi.
Dünya açlığa karşı bir oldu
1980’lerde Afrika, bilhassa Etiyopya, tarihinin en büyük kıtlığıyla karşı karşıya kalmıştı. 1983 ile 1985 yılları ortasında Etiyopya’da meydana gelen bu fecî kıtlık 600 bin kadar insanın hayatını kaybetmesine neden oldu. Bu trajediye reaksiyon olarak müzisyenler Bob Geldof ve Midge Ure, Afrika’daki bu dramatik duruma memleketler arası dikkat çekmek ve yardım toplamak maksadıyla tarihi bir müzik aktifliği düzenlediler. Madonna’dan Sting’e, Queen’den U2’ya kadar rock ve pop müziğinin en meşhur müzikçileri ve kümelerinin katıldığı bu konserler aktifliğine Live Aid ismi verilmişti.
150 ülkeden 1.9 milyar kişi izledi
13 Temmuz 1985’te İngiltere’nin Wembyley Stadyumu ve Amerika’nın Philadelphia kentinde eş vakitli olarak büyük stadyum konserleri gerçekleştirildi. Tıpkı gün, Sovyetler Birliği, Kanada, Japonya, Yugoslavya, Avusturya, Avustralya ve Batı Almanya üzere öteki ülkelerde de teşebbüsten ilham alan konserler düzenlendi. Doğu ve Batı Bloku Afrika’daki açlığa karşı müzik aracılığıyla bir ortaya gelmesi de dikkat cazipti.
Bu dayanışma hareketi televizyon tarihinde rekor izlenme rekoru kırdı. Canlı yayını 150 ülkeden 1.9 milyar izleyicinin, yani dünya nüfusunun yaklaşık yüzde 40’ı izledi. Sanatkarlar dünya önderlerine memleketler arası topluluğun en savunmasız üyelerine yardım etme davetinde bulundu. Bob Geldof’un etkileyici konuşması ve sanatkarların duygusal anlar yaşattığı bu konserde izleyenlerin kalpleri de cüzdanları kadar açıldı. Konserlerin sonunda toplanan bağış ölçüsünün 125 milyon dolar (bugünün parasıyla 340 milyon dolar) aştı. Bu muazzam ölçü, Live Aid’in yalnızca bir konser olmadığını, tıpkı vakitte tüm dünyanın ortak bir maksat için birleşebileceğinin ve müziğin değişim yaratma gücüne sahip olduğunun canlı bir örneğiydi. Bu inanılmaz aktiflik, müziğin gücünü, birlikte hareket etmenin değerini ve küresel bir sorun karşısında nasıl kolektif bir yanıt verilebileceğini tüm dünyaya hatırlattı.
Onlardan öğrendik
1980’li yıllarda TRT ekranlarından yabancı müzik kliplerini Türk izleyiciyle buluşturan iki kıymetli isim bulunuyordu. Sezen Cumhur Önal, Müzik Yelpazesi programıyla bilhassa nostaljik modüllere yer veriyordu. Önal’ın “çikolata renkli” sanatçı üzere betimlemelerle yaptığı anonslar Türk halkının hala hafızalarındadır. Erhan Konuk ise daha dinamik ve şimdiki kliplere programında yer veriyordu. Konuk’un Tele Pop, Pop Vizyon ve Pop Saati isimleriyle sunduğu müzik programı tam 25 yıl boyunca izleyicisiyle buluştu. Bu programlar sayesinde Türk gençleri dünya müzik sahnesini yakından takip etme fırsatı buldu.
YARIN: Kapitalizmin doruğunda mert, sıra dışı moda
